به عنوان مقدمه:
مهاجرت و پناهجویی ارتباط مستقیمی با اوضاع داخلی کشوری دارد که انسانی مجبور به ترک آن و مهاجرت و پناهجویی می شود. پناهجویی یکی از حقوق اساسی انسان محسوب می شود که در اساسنامه ها و دستورالعمل های حقوق بشری بر آن تاکید شده است.
بند نخست ماده 14 بیانیه جهانی حقوق بشر چنین است:
هر کس حق دارد در برابر تعقیب، شکنجه و آزار، پناهی جستجو کرده و در کشورهای دیگر پناه اختیار نماید.
ایجاد کنوانسیون مربوط به پناهندگان و تاسیس UNHCR زیر نظر سازمان ملل متحد به عنوان یکی از زیر شاخه های اصلی این سازمان پس از جنگ جهانی دوم، راه اندازی ده ها سازمان دفاع از حقوق پناهجویان و پناهندگان تا امروز و توجه جدی سازمان های حقوق بشر به حقوق پناهجویان و پناهندگان، اهمیت موضوع را به اندازه کافی می رساند.
جنگ های طولانی وخانمان سوز افغانستان، فقر وتنگدستی و نبود امید برای یک فردای بهتر بیش از یک قرن است که سالانه هزاران شهروند افغانستانی را مجبور به ترک کشور می کند. در برخی از دوره هایی که خشونت به اوج رسیده است، صد ها هزار تن سالانه مجبور به ترک این کشور شده اند. مهاجرت ها و کوچ های اجباری که جنگ ها و جنایات عبدالرحمان یکی از پیامد های آن بود، نمونه ای از کوچ و مهاجرت دسته جمعی صدها هزار تن در حدود 130 سال پیش است. با اوج گرفتن تبعیض و بی عدالتی در دوره های پس از عبدالرحمان، جنگ های گسترده داخلی در زمان چهار حکومت وابسته به شوروی وقت، رژيم مجاهدین، دوران تاریک طالبان و کرزی، مردم مجبور به پناهجویی در کشورهای دیگر شده اند.
این سناریو با آنکه داستانها وتراژدی های غمناکی را برای جامعه بوجود آورده است؛ مشکلات و سختی های زیادی نیز دارد که هر انسان مهاجر افغانستانی با تمام وجود آنرا لمس نموده است.
اولین مشکل که پناهجویان افغانستانی را پس ازترک کشور در دو راهی انتخاب تنها می گذارد نداشتن معلومات کافی در باره قوانین ومقرراتی است که هر پناهنده باید کاملا از آن آگاه باشد. زیرا در غیر این صورت تمام زحمات را که شخص متقاضی پناهندگی در طول سفرش برای رسیدن به کشوری که در آن آرزو دارد درخواست پناهندگی کند، ضرب صفر خواهد کرد.
حالا ضمن اینکه در این نوشته هیچ شهروند کشور تشویق به ترک خانه ودیارش نمی شود؛ کوشش می گردد به بعضی مسایل مهم در باره درخواست پناهندگی وشرایط لازم برای آن برای شهروندان خانه به دوش کشور روشنی انداخته شود.
اول پناهنده کیست؟
کسی می تواند پناهنده باشد و یا در کشوری خاصی درخواست پناهندگی بدهد، که در کشور خودش محیط زندگی برایش تنگ شده وزندگی اش از طرف دولت ویا گروه خاصی، با خطر مرگ، تهدید، تعقیب و شکنجه روبرو شده ومورد پیگرد قرار گرفته باشد.
پیگرد : عمل سازمان یافته یی است، که توسط دولت "یا نهادهای دولت"، ویا هم گروه خاصی؛ جهت تفتیش و تعقیب اندیشه ها و عقاید افراد جامعه، برای وادار ساختن تحمیلی آنها به اندیشه های خود، به اجرا در می آید. "پیگرد"، روی دو امر اساسی استوار است:
الف ـ در صورتی که دلایل پیگرد را حمله بر حقوق اساسی فرد، چون: حق زندگی، حق امنیت فیزیکی، حق داشتن کرامت در کشور اصلی اش، تشکیل دهد.
ب ـ در صورتی که دلایل پیگرد را تبعیض نژادی، جنسی، زبانی، شهروندی، عضویت در گروههای سیاسی- اجتماعی و داشتن مفکوره و ایدیولوژی، تشکیل دهد.
این دونکته جوهر اصلی قوانین پناهندگی دفتر پناهندگی سازمان ملل (UNHCR) و پناهندگی در کشورهای عضو اتحادیۀ اروپا، کانادا، امریکا و استرلیا است.
شخص متقاضی پناهندگی بادر نظرداشت موارد ذکر شده ی بالا و طبق کنوانسیون پناهندگان و اعلامیه جهانی حقوق بشر حق دارد در کشوری دیگری درخواست پناهندگی کند.
توضیح: باید در نظر داشت که به خاطر مشکلات اقتصادی ویا تحصیل در هیچ کشوری به کسی پناهندگی داده نمی شود. علاوه براین ذکر یک شرایط عام جنگی ویا بدبختی نیز نمی تواند دلیل برای پناهندگی باشد. یعنی نمی شود تنها گفت که در کشورم جنگ بود ومن فرار کردم. زیرا در این صورت تمام نفوس کشور در شرایط جنگی قرار دارند وکشورهای دیگر نمی توانند تمام شهروندان افغانستان را به خاطر وجود جنگ پناهندگی دهند ویک کشور را تخلیه کنند.
توضیحات بالا به خاطر این بود که متقاضیان پناهندگی باید بدانند که دلیل پناهندگی نظر به قوانین فقط مشکل شخصی وحاد با وجود خطر های احتمالی ؛ قتل، شکنجه، زندان ویا هتک حرمت انسانی است که مستقیما متوجه خود شخص باشد.
از سوی دیگر عوامل را که در بالا ذکر شد وبه اساس آن می شود یک شخص در خواست پناهندگی کرد، می توان چنین تشریح کرد:
عوامل سیاسی: بدین معنا که شخص متقاضی عضو کدام حزب ویا گروه سیاسی بوده که نظر به تغییرات سیاسی در کشور، اعضای حزب مربوطه از طرف ارگانهای دولتی مورد تعقیب وپیگرد قرار گرفته باشد. ویا هم شخص کارمند دولتی بوده که آن دولت سقوط نموده وفعلا با روی کار آمدن حکومت دیگر همه کارمندان دولت قبلی زندگی شان به خطر افتاده باشد.
عوامل مذهبی و دینی: شخص متقاضی مربوط به گروه مذهبی ویا دین خاصی باشد که درکشور خودش در اقلیت قرار گرفته وزندگی پیروان همان مذهب ودین در خطر افتاده باشد.
عوامل نژادی : شخص متقاضی مربوط به گروه خاصی قومی باشد که در کشور خودش نظر به اقلیت قرار گرفتن ویا داشتن جنجال های تاریخی وسیاسی با اقوام ویاقوم صاحب قدرت، اقلیت مذکور به شکل سیستماتیک مورد اذیت آزار وشکنجه، تقیب، تهدید و پیگرد و مرگ قرار گرفته باشد.
شهروندان خانه به دوش افغانستان که در حال حاضر باترک کشور وگذراندن مشقت های بی شمار در کشور های دیگر می خواهند درخواست پناهندگی نمایند باید موارد بالا را هنگام درخواست پناهندگی در نظر داشته باشند.
